Mevsimlerin Oluşumu Konu Anlatımı

Dünya’nın Şekli ve Türkiye’nin Konumu

Dünya'nın şekli, kutuplardan hafif basık ve ekvator bölgesinden geniş olan bir yapıya sahiptir. Bu yapıya geoit denir.

Dünya'nın tam ortasında yer alan hayali çizgi ekvator, gezegeni iki yarımküreye böler. Üst yarımküreye kuzey yarımküre, alt yarımküreye ise güney yarımküre adı verilir. Dünya’nın şekli ve Güneş etrafındaki hareketi, gezegeni orta kuşak, tropikal kuşak ve kutup kuşağı olmak üzere üç ana iklim kuşağına böler. Türkiye, kuzey yarımkürede ve orta kuşakta bulunduğu için dört mevsim belirgin şekilde yaşanır.

Dünya’nın Hareketleri

Gezegenimiz, hem kendi ekseni etrafında hem de Güneş'in çevresinde döner. Bu dönüşler saat yönünün tersine gerçekleşir. Dünya’nın ekseni etrafındaki bir dönüşü 24 saat sürer ve bu dönüş gece ile gündüzü oluşturur. Bu harekete günlük hareket denir.

Güneş etrafında bir tam turu ise 365 gün 6 saat sürer ve bu hareket, Dünya’nın eğik ekseni sayesinde mevsimlerin oluşumuna yol açar. Bu harekete yıllık hareket adı verilir.

Not: Dünya’nın Güneş etrafında dönmesi, yıllık sıcaklık farklarını ve gölge boylarının değişimini etkiler. Ayrıca, Dünya'nın kendi ekseni etrafında dönmesi günlük sıcaklık farklarını ve gün içindeki gölge boylarının değişmesini sağlar.

Dünya’nın Eksen Eğikliği

Ekvator, Dünya’yı iki eşit parçaya bölen hayali bir çizgidir. Dünya’nın kuzey ve güney kutuplarından geçen hayali eksen, ekvator ile 90 derece açı yapar. Dünya’nın Güneş etrafındaki elips şeklindeki yörüngesi ile ekvator arasındaki açı 23˚27’dir. Bu açıya eksen eğikliği denir.

Not: Eksen eğikliği, Dünya’nın hareketlerinden etkilenmez.

Eksen Eğikliğinin Sonuçları

• Eksen eğikliği, mevsimlerin oluşumunun temel nedenidir.
• Bu eğiklik ve yıllık hareket mevsimlerin oluşmasını sağlar.
• Yıl boyunca belirli bir bölgeye düşen Güneş ışınlarının açıları değişir ve bu durum mevsimsel sıcaklık ve basınç farklarına yol açar.
• Günlük ve gece süreleri yıl içinde değişir.
• Bu eğiklik, Kuzey ve Güney yarımkürelerde aynı anda farklı mevsimlerin yaşanmasını sağlar.

Eksen Eğikliği Olmasaydı

• Güneş ışınlarının geliş açıları aynı kalırdı, dolayısıyla mevsimler ve yıllık sıcaklık farkları meydana gelmezdi.
• Gece ve gündüz süreleri eşit olurdu.
• Bir noktada Güneş’in doğuş ve batış saatleri yıl boyunca değişmezdi.
• Ekvator’a Güneş ışınları hep dik açıyla gelir.
• Bir bölgede yıl boyunca aynı mevsim yaşanırdı.
• Dönenceler, kutup daireleri ve iklim kuşakları oluşmazdı.
• Aydınlanma çizgisi kutuplardan geçerdi.
• Bitki ve hayvan türlerinin çeşitliliği azalırdı.

Güneş Işınlarının Düşme Açıları

Sıcaklık farklarının temel nedeni Güneş ışınlarının düşme açılarıdır. Güneş ışınları bazı bölgelere dik, bazı bölgelere ise eğik açıyla düşer. Dik gelen ışınlar daha dar bir alana yayılır ve sıcaklık yüksek olur. Eğik açıyla gelen ışınlar ise daha geniş bir alana yayılır ve sıcaklık daha düşük olur.

Not: Güneş ışınlarının yıl boyunca farklı açılarla gelmesinin nedeni eksen eğikliğidir.

Mevsimlerin Oluşumu

Dünya’nın Güneş etrafında dönmesi ve eksen eğikliği, Güneş ışınlarının Dünya’ya gelme açılarını değiştirir ve mevsimlerin oluşumunu sağlar. Güneş ışınları Kuzey Yarımküre’ye dik geldiğinde yaz mevsimi, eğik geldiğinde ise kış mevsimi yaşanır. Güney Yarımküre’de bu durum tersidir. İlkbahar ve sonbahar ise bu iki durumun arasındaki geçiş zamanlarıdır.

Not: Güneş’in Dünya’ya olan uzaklığı mevsimlerin oluşumunda etkili değildir.

Önemli Tarihler

Dünya’nın Güneş etrafındaki hareketi sırasında ekinoks (gece-gündüz eşitliği) ve gündönümü tarihlerinin oluşması mevsimlerin başlangıç ve bitiş tarihleridir.

• 21 Mart-23 Eylül: Ekinoks
• 21 Haziran-21 Aralık: Gündönümü

Dünya’nın Güneş’e en yakın olduğu tarih (günberi) 3 Ocak’tır. En uzak olduğu tarih ise (günöte) 4 Temmuz’dur. 

21 Haziran

• Güneş ışınları öğle vakitlerinde Kuzey Yarımküre’de Yengeç Dönencesine dik olarak gelir.
• Bu tarihten itibaren Kuzey Yarımküre’de yaz, Güney Yarımküre’de kış mevsimi başlar.
• Kuzey Yarımküre’de en uzun gündüz, en kısa gece yaşanır; Güney Yarımküre’de ise en kısa gündüz, en uzun gece olur.
• Bu tarihten sonra Kuzey Yarımküre’de gündüzler kısalırken, gece süreleri uzar; Güney Yarımküre’de ise gündüzler uzar, gece süreleri kısalır.
• Kuzey Kutup Dairesi’nde 24 saat gündüz, Güney Kutup Dairesi’nde ise 24 saat gece yaşanır.

21 Aralık

• Güneş ışınları öğle vakitlerinde Güney Yarımküre’de Oğlak Dönencesine dik olarak gelir.
• Bu tarihten itibaren Güney Yarımküre’de yaz, Kuzey Yarımküre’de kış mevsimi başlar.
• Güney Yarımküre’de en uzun gündüz, en kısa gece yaşanırken, Kuzey Yarımküre’de en uzun gece, en kısa gündüz yaşanır.
• Bu tarihten sonra Güney Yarımküre’de gündüzler kısalır, geceler uzar; Kuzey Yarımküre’de ise gündüzler uzar, geceler kısalır.
• Güney Kutup Dairesi’nde 24 saat gündüz, Kuzey Kutup Dairesi’nde ise 24 saat gece yaşanır.

21 Mart

• Bu tarihte Dünya’nın yörüngedeki konumu nedeniyle eksen eğikliğinin etkisi ortadan kalkar ve Güneş ışınları ekvatora dik olarak gelir.
• Bu tarihte tüm Dünya’da gece ve gündüz süreleri eşit olur.
• Kuzey Yarımküre’de ilkbahar, Güney Yarımküre’de sonbahar mevsimi başlar.
• Bu tarihten sonra Kuzey Yarımküre’de gündüzler uzar, Güney Yarımküre’de geceler uzar.
• Kuzey Kutup Dairesi’nde 6 ay gündüz, Güney Kutup Dairesi’nde ise 6 ay gece yaşanır.

23 Eylül

• Bu tarihte Dünya’nın yörüngedeki konumu nedeniyle eksen eğikliğinin etkisi ortadan kalkar ve Güneş ışınları ekvatora dik olarak gelir.
• Bu tarihte tüm Dünya’da gece ve gündüz süreleri eşit olur.
• Kuzey Yarımküre’de sonbahar, Güney Yarımküre’de ilkbahar mevsimi başlar.
• Bu tarihten sonra Kuzey Yarımküre’de geceler uzar, Güney Yarımküre’de gündüzler uzar.
• Kuzey Kutup Dairesi’nde 6 ay gece, Güney Kutup Dairesi’nde ise 6 ay gündüz yaşanır.

Not: Yıl boyunca Güneş ışınları ekvatora sadece iki kez dik olarak gelir: 21 Mart ve 23 Eylül’de. Diğer zamanlarda, ekvatora dik açılara yakın açılarla gelir. Kuzey Yarımküre’ye Güneş ışınları 21 Haziran’da, Güney Yarımküre’ye ise 21 Aralık’ta dik olarak gelir.

Not: Ekvator’da yıl boyunca gece ve gündüz süreleri eşittir.

Eksen Eğikliği Daha Fazla Olsaydı

• Eksen eğikliği daha büyük olsaydı, Güneş ışınlarının dik geldiği bölge genişlerdi.
• Güneş ışınlarının geliş açısı ve gölge boyları daha fazla değişir ve yıllık sıcaklık farkları artardı.
• Orta kuşak bölgesi daralırken, kutup ve ekvatoral kuşak bölgeleri genişlerdi.
• Gece ve gündüz arasındaki fark artardı.
• Kutup bölgelerinde sıcaklık artardı, ekvatoral kuşakta ise sıcaklık daha düşük olurdu.
• Aydınlanma çizgisi daha fazla değişir, yer değiştirirdi.

Eksen Eğikliği Daha Az Olsaydı

• Eksen eğikliği daha az olsaydı, Güneş ışınlarının dik açıyla geldiği ekvator bölgesi daralırdı.
• Gece ve gündüz süreleri ve yıllık sıcaklık farkları azalırdı.
• Orta kuşak alanı genişlerken, kutup ve ekvatoral kuşak alanı daralırdı.
• Güneş ışınlarının açıları ve gölge boyları daha az değişirdi.
• Kutup kuşağında sıcaklık düşerken, ekvator kuşağında sıcaklık artardı.
• Aydınlanma çizgisi daha az değişirdi.

Fen Bilimleri Mevsimlerin Oluşumu Konu Anlatımı Pdf İndirmek için Fen Bilimleri sitemizi ziyaret edebilirsiniz.